Mondharmonica

Diatonische en chromatische mondharmonica’s

De mondharmonica - Algemeen

De moderne mondharmonica is een van oorsprong Europees instrument dat over de hele wereld (en zelfs daarbuiten - astronaut Wally Schirra bespeelde een mondorgel buiten de dampkring) bespeeld wordt. Het mondorgel is met name populair in de folk- en bluesmuziek. Bekende mondharmonicaspelers zijn Toots Thielemans, Larry Adler, Jean-Jacques Milteau en Little Walter. Ook in de muziek van beroemdheden als Neil Yong, Stevie Wonder, Mick Jagger en Bob Dylan is vaak een mondorgel aanwezig.

De mondharmonica is een mondorgel en bevat vrijslaande metalen rietbladen die door te blazen of zuigen in trilling gebracht worden. De tong van de speler kan die gaten bedekken waarvan hij de rieten niet wil laten trillen (dus niet wil laten klinken).

Soorten mondharmonica ’s

Ze zijn in te delen in diatonische en chromatische mondharpen:

1. Diatonische harpen zijn eenvoudige harmonica’s opgebouwd uit de tonen van de majeurtoonladder van de toonsoort waarin de harp gestemd is. Een harmonica in bijvoorbeeld C is opgebouwd uit de tonen in het volgende schema.

Hohner Richter MS:

Een bekend voorbeeld van een diatonische harmonica is de bluesharp;

- Een chromatische mondharmonica bevat, in tegenstelling tot de diatonische, alle tonen binnen een octaaf. Dit wordt bereikt doordat met een schuif gewisseld kan worden tussen een van de twee (diatonische) toonrijen. Een chromatische harmonica wordt veel gebruikt in de jazzmuziek. Je hoort ze ook vaak terug in de muziek van bijvoorbeeld Toots Thielemans en Stevie Wonder.

Speciale effecten met je mondharmonica

Naast het gewone geluid kun je elk gewenst geluid dat je normaal met je mond kunt maken ook  door de mondorgel laten klinken, waardoor je eindeloos kunt variëren! Hieronder enkele voorbeelden van effecten:

- Wah-wah: voor een wah-wah-effect open en sluit je je hand langzaam om de harmonica in combinatie met het houden van je lippen alsof je om en om  “we”, “you” zegt;
- Tremelo:  om dit effect te bereiken open en sluit je handen snel om de harmonica;
- Vibrato: voor een vibrato beweeg je je tongpunt tijdens het blazen op en neer. Hierdoor ontstaan de voor een vibrato karakteristieke kleine toonvariaties;
- Triller: beweeg je mondharmonica snel heen en weer terwijl je blaast om zo twee tonen af te wisselen.

- Buigen (ook wel “bending” genoemd): je mond en lippen zó houden dat de ‘standaard toon’ van een stemtongetje vervormd wordt tot een halve of zelfs een hele toon lager. Op deze manier kan de C omgebogen worden tot een B of een Bes;
- Overblowing: bij deze manier van blazen ontstaat er, door op een andere manier met hetzelfde gaatje om te gaan, een hogere toon. Dat doe je door het tegenoverliggende stemtongetje te activeren en de blaastong te blokkeren.
- Oversucking*: dit is hetzelfde als overblowing maar dan met de zuignoten.;
- Valving: Ventieltjes (kleine stukjes kunststof) plaatsen op of in de kam om er zo voor te zorgen dat alleen het gewenste tongetje lucht krijgt;
- Slide: door het knopje op een chromatische mondharmonica (of slideharp) in te drukken schakel je over naar de andere gaatjes en kun je andere tonen spelen.

* Zowel oversucking als overblowing zijn niet mogelijk met een valved diatonic

Onderhoud mondharmonica

Over het schoonmaken bestaat veel onduidelijkheid. Vaak wordt gezegd dat je de harp moet onderdompelen in water en zo schoonspoelen. Dit is echter niet aan te raden, en al helemaal niet met een houten harp. De juiste methode is de afdekplaatjes met een juiste schroevendraaier openschroeven en met bijvoorbeeld een wattenstaafje vuil voorzichtig verwijderen.

Tips voor het maken van een keuze
Vraag je eerst af of je een chromatische of een diatonische mondharmonica wilt hebben. Voor bluesmuziek neem je een diatonische bluesharp (de bluesharp hoor je ook veelvuldig in zeer uiteenlopende muziekstijlen waaronder Neil Young, Bob Dylan, Nina Simone, Skik, Acda & De Munnik, Racoon, Alanis Morissette, The Culture Club). Wil je jazzmuziek spelen of wil je muziek maken als Toots Thielemans, dan heb je een chromatische harp nodig.

Als bluesharp-beginner is het aan te raden om een C harp aan te schaffen (bijvoorbeeld een Hohner special 20 of bluesharp) omdat hiervoor veel oefenmateriaal is geschreven en de afzonderlijke noten van de mondharmonica geen kruisen en mollen bevatten.

Wanneer je samen gaat spelen is het belangrijk om af te stemmen op je medemuzikant. Bekijk aan de hand van de toonsoort waarin de muziek is geschreven welke harmonica je nodig hebt. Wil je samen gaan spelen met gitaristen, dan is het handig om je harpje hierop af te stemmen. Gitaristen spelen vaak open akkoorden zoals E, A en G. Hierbij passen respectievelijk de harpjes A, D en C.

Hieronder een volledig overzicht van bluesharp en bijbehorende toonsoorten. Als de blues bijvoorbeeld in E is, moet je een harmonica in A gebruiken: